यहाँ चर्चा प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र उनको सरकार मुछिएका आर्थिक अनियमितताहरुको गर्न खोजिएको छ । तर, कुरा शुरु गरौं उत्तर कोरियाबाट ।
उत्तर कोरिया पनि केपी शर्मा ओली जस्तै ‘दैवीय शक्ति’ भएका मानिसहरुबाट शासित देश हो, विगत केही दशकदेखि । भूमण्डलीकरणको युगमा पनि यो देश अलग्गै छ । राजनीतिक र कुटनीतिक सम्बन्धहरु खासै छैनन् । सामान्य मानिसहरुलाई यो देशका बारेमा त्यती थाहा पनि छैन ।
तर, उत्तर कोरिया मानिसहरुले सोचे जस्तो अन्य देशहरुसँग त्यती अलग पनि होइन । त्यहाँको सरकारले अफ्ना हजारौं नागरिकहरुलाई विदेशमा काम गर्न खटाउने गर्छ । विशेषगरी मंगोलिया र चीनजस्ता छिमेकी मुलुकहरुका निर्माण क्षेत्रमा कैयौं उत्तर कोरियालीहरु काम गर्छन् । तर फरक चाहिँ के हो भने त्यस्ता कामदारहरुको तलबभत्ता सीधै उत्तर कोरियाली दूतावासले बुझ्छ, उनीहरुलाई दिइँदैन । सामान्य कामदारका अलावा विदेशमा धेरै तलब आउने ‘ह्वाइट कलर’ जागीर गर्ने पनि थुप्रै उत्तर कोरियालीहरु छन् । उनीहरुले पनि दूतावासमा आफ्नो तलब बुझाउँछन् ।
केपी ओलीको राजनीति जनताको तहबाट उठेर जनताका लागि गरिने राजनीति होइन । ठूला परियोजनाहरु बनाएर दलाल पोस्ने तर, गरिब जनतालाई लकडाउनको समयमा दुई छाक खुवाउन नसक्ने बरु यस्तो बेलामा समेत भष्ट्राचार गर्ने प्रवृत्ति केपी ओलीको राजनीतिको अविभाज्य अंग हो ।
दूतावास आफैंले पनि विदेशमा व्यवसाय सञ्चालन गर्ने गर्छ । नेपालस्थित उत्तर कोरियाली दूतावासले पनि यहाँ २-३ वटा रेष्टुरेन्ट व्यवसायहरु सञ्चालन गरेको थियो । अमेरिकी दबावपछि नेपाल सरकारले दूतावासलाई आफ्ना लगानी फिर्ता लैजान २ पटक आदेश दिएको पनि थियो । यसै सन्र्दभमा मैले उत्तर कोरियाली दूतावासमा फोन गरेर लगानी फिर्ता लैजानु भएको हो कि होइन भनेर सोधेको पनि थिएँ । त्यहाँका कर्मचारीले, ‘तपाईं यो प्रश्नको जवाफ आफ्नै सरकारसँग माग्नुस’ भनेर जवाफ फर्काएका थिए ।
जानकारहरुका अनुसार यसरी विदेशमा रहेका उत्तर कोरियालीको तलबभत्ता र दूतावासहरुको व्यावसायीक आम्दानी मासिकरुपमा नेता किम जोङ उनले बुझ्छन् । यो रकम मासिक रुपमा अन्दाजी ५० करोड अमेरिकी डलर हुन आउने पश्चिमा सञ्चारमाध्यमहरुको दाबी छ ।
यसरी आएको रकम नेता उनले मुख्य रुपमा आफू शक्तिमा रहन र त्यसलाई झन् ‘बुलन्द’ पार्न खर्च गर्ने गर्छन् । आफ्ना वरिपरीका बफादार मानिसहरुको उचित संरक्षण, हातहतियार निर्माण तथा खरिद, अमेरिका र दक्षिण कोरिया जस्ता देशरुलाई स्थायी शत्रु घोषणा गरेर देशका तमाम भोका नाङ्गा जनतालाई राष्ट्रवादको नामका एकठ्ठा गर्नका लागि यस्ता पैसा खर्च हुन्छन् ।
किम जोङ उन जस्तो किसिमका राजनीति गर्छन्, त्यसका लागि पैसा अपरिहार्य साधन हो । यस्तो खाले राजनीतिमा पैसा बिना शक्ति आर्जन हुँदैन ।
केपी शर्मा ओलीको राजनीति
ओली आफू समकालीन विश्वको (हो, विश्वकै !) चतुर राजनीतिक खेलाडी भएको दाबी गर्छन् रे, आफ्ना भित्रियाहरुमाझ । उनी ट्रम्पलाई व्यापारी र मोदीलाई जोगी मात्र मान्छन् रे ।
मेरो विचारमा केपी ओलीको राजनीतिको मुख्य रुपमा दुईवटा आयाम छन् ।
ओली राजनीतिको पहिलो आयाम
ओली राजनीतिको पहिलो आयाम हो गुटको राजनीति ।
मदन भण्डारीको निधन पश्चात् तत्कालीन एमालेमा मूलभूत रुपमा चार जना नेताहरु प्रभावशाली रहे । माधव कुमार नेपाल, झलनाथ खनाल, केपी शर्मा ओली र बामदेव गौतम ।
यी चारजना मध्ये माधव र झलनाथ गुट चलाउन नजान्ने नेतामा पर्छन् भने केपी र बामदेव गुट चलाउन जान्ने ।
गोकुल बास्कोटाको टेप बाहिर आइसकेपछि समेत ओली उनको बचाउमा किन उत्रेका होलान् ? अहिलेको मेडिकल सामग्रीको आयात काण्डमा उनले भानुभक्त ढलाललाई बोलाएर स्पष्टिकरण सोधे ? यती भन्ने व्यापारिक समूहसँग ओलीको किन यति धेरै मोह ? मापसे गरेको मानिसले झोंकमा एक लात्ति हिर्कायो भने भत्किने घरबाट आएका ओलीको बालकोटमा २ रोपनी जग्गामा २ वटा घर कसरी भयो ? सिङ्गापुर, भारत वा अमेरिकामा उनको उपचार कसले र किन गरे ?
हामीले सामान्य ढंगले हेर्दा पनि थाहा पाइहाल्ने कुरा के हो भने माधव र झलनाथका वरिपरी स्थायी ढंगले लागिरहेका मानिसहरु उती भेटिँदैनन् । कुनै मुद्दामा नजिक भएपनि केही समय पश्चात् फेरी तितरवितर भइहाल्छन् ।
तर, ओली र गौतममा त्यस्तो कुरा लागू हुँदैन । उनीहरुका वरिपरी मानिसहरु स्थायी रुपमै लागिरहेका हुन्छन् ।
यसरी स्थायी रुपमा गुट चलाइराख्नका लागि सबैभन्दा महत्वपूर्ण कुरा भनेको आफू वरिपरिको मानिसहरुलाई सधैं संरक्षण गरिराख्नुपर्यो । उनीहरुको लागि आर्थिक लाभका स्रोतहरु जुटाइदिनुपर्यो, आफू सत्तामा हुँदा सन्तुलन मिलाएर सबैलाई अवसर दिनुपर्यो, गुटका मानिसहरुले गैरकानूनी कामहरु गरे भने कानून र प्रशासनको सिकञ्जाबाट जोगाइदिनुपर्यो ।
राधे भन्ने एकजना डनले चरी भनिने अर्को डनलाई गोली प्रहार गरेपछि चरीलाई अस्पतालमा हेर्न केपी ओली पुगेको सबैले देखेकै हुन् । पूर्वाञ्चल र मध्माञ्चलकाका दुईजना बस्नेत काजीहरु ओलीको वरिपरी वर्षौंदेखि किन झुम्मिरहेका होलान् ? गोकुल बास्कोटाको टेप बाहिर आइसकेपछि समेत ओली उनको बचाउमा किन उत्रेका होलान् ? अहिलेको मेडिकल सामग्रीको आयात काण्डमा उनले भानुभक्त ढलाललाई बोलाएर स्पष्टिकरण सोधे ? यती भन्ने व्यापारिक समूहसँग ओलीको किन यति धेरै मोह ? मापसे गरेको मानिसले झोंकमा एक लात्ति हिर्कायो भने भत्किने घरबाट आएका ओलीको बालकोटमा २ रोपनी जग्गामा २ वटा घर कसरी भयो ? सिङ्गापुर, भारत वा अमेरिकामा उनको उपचार कसले र किन गरे ?
यहाँ भन्ने खाजेको कुरा के हो भने गुटको राजनीतिको अविभाज्य अंग भष्ट्राचार हो । भष्ट्राचार बिना गुटको राजनीति चल्दैन । बेलामौकामा बाहिर आउने काण्डहरु ‘स्वभावीक आकस्मिकता’ मात्र हुन् ।
माथि किम जोङ उनको राजनीति यसको उदाहरणका लागि उल्लेख गरिएको हो । जनताका लागि नभएर शक्तिका लागि गरिने राजनीतिबाट भष्ट्राचारलाई छुट्याएर हेर्न सकिँदैन ।
वामदेव गौतमको उदाहरण यहाँ सान्दर्भिक हुन्छ । वामदेवलाई एमाले फुटाएर माले गठन गरेपछि तत्कालीन एमालेका एकजना प्रभावशाली नेताले नेपालकै सबैभन्दा ठूलो भष्ट्राचारी भनेर घोषणै गरेका हुन्, खुल्ला मञ्चमै । केही जानेरै भने होलान् । वामदेवको महङ्गा धातुहरु प्रतिको मोहका बारेमा नेपाली जनताहरु ‘वाकिफ’ नै छन् । बामदेव पनि गुट चलाउन जान्ने नेता हुन् ।
कांग्रेस तिर आँखा डुलायो भने पनि यो कुरा पुष्टि हुन्छ । हालका कांग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा पनि गुट चलाउन जान्ने नेता हुन् । उनका वरिपरी पनि धेरै मानिसहरु गुँद झैं टाँसिएर बसेका छन् । कसका छोराछोरीलाई ललितपुरको महङ्गो स्कुलमा भर्ना गराइदिने, कसलाई गाडीघोडा दिने सबै जानेका छन् देउवाले । यसरी गुट चलाउन भष्ट्राचार नगरी संभव होला त ? देउवा र भष्ट्राचार बीचको सम्बन्ध सबैलाई थाहै छ, थप कुरा गर्नै पर्दैन ।
केपी ओलीको राजनीतिको दोस्रो आयाम
केपी ओलीको राजनीतिको दोस्रो आयाम भनेको स्थायी प्रतिपक्षको हो । उनी माथि उल्लेख गरिएको गुटको बलमा पार्टीमा लामो समयसम्म संस्थापन बिरुद्धको स्थायी प्रतिपक्षको रुपमा रहे । यो कुनै वैचारिक प्रतिपक्ष भने होइन । अवसर र शक्ति सन्तुलनको तर मार्न बनाइएको स्थायी प्रतिपक्ष थियो त्यो ।
नेपालमा पूर्वराजा नाच्दा हल्लिने गणतन्त्र आयो । ठिमाहा संघीयता आयो । अनि तारन्तार ठूला पार्टीका ठूला नेताहरुले नै जनमतमार्फत उल्ट्याउन खोजरहेको धर्म निरपेक्षता आयो । यसरी जनताको पक्षमा उठेका परिर्वतका एजेण्डाहरु कमजोर हुँदै जानु नै केपी ओली थप शक्तिशाली हुँदै जानुको प्रमुख कारण भइदियो ।
उनले पार्टी निर्माणमा (सांगठनिक र वैचारिक दुवै) खासै भूमिका खेलेका छैनन् । उनका लेख रचनाहरु पनि भेटिँदैनन् । गम्भीर प्रवचनहरु पनि पाइँदैन । पाइन्छ त केबल रुखो र ओठे जवाफ सहितको उखान टुक्का । त्यसैले उनको तल्लो तहका कार्यकर्ताहरु र जनताहरुसँग सम्बन्ध छैन ।
गुटको बलमा टिकाइरहेको स्थायी प्रतिपक्षको उनको भूमिकाले तत्कालीन माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आएपछि एकाएक धेरै ‘माइलेज’ पाउन थाल्यो । माओवादी केही अग्रगामी एजेण्डा सहित सहर पसेको थियो । तत्कालीन एमालेको संस्थापन पनि त्यही एजेण्डामा लतारिएको थियो ।
ओलीले त्यसको आफ्नो स्टाइलमा खुब विरोध गरे । समयक्रमसँगै जब माओवादी नेतृत्व त्यस्ता अग्रगामी एजेण्डाबाट पछि हट्न थाल्यो र कमजोर हुँदै गयो, ती एजेण्डाको विरोधमा आगो ओकलिरहेका ओलीको शक्ति बढ्दै जान थाल्यो । जनताका पक्षका अग्रगामी एजेण्डाहरु भुत्ते बनाउन लागेका प्रतिक्रियावादी समूहको देखिने अनुहारको रुपमा केपी ओलीको उदय भयो ।
नेपालमा पूर्वराजा नाच्दा हल्लिने गणतन्त्र आयो । ठिमाहा संघीयता आयो । अनि तारन्तार ठूला पार्टीका ठूला नेताहरुले नै जनमतमार्फत उल्ट्याउन खोजरहेको धर्म निरपेक्षता आयो । यसरी जनताको पक्षमा उठेका परिर्वतका एजेण्डाहरु कमजोर हुँदै जानु नै केपी ओली थप शक्तिशाली हुँदै जानुको प्रमुख कारण भइदियो ।
अर्थात्, केपी ओलीको राजनीति जनताको तहबाट उठेर जनताका लागि गरिने राजनीति होइन । ठूला परियोजनाहरु बनाएर दलाल पोस्ने तर, गरिब जनतालाई लकडाउनको समयमा दुई छाक खुवाउन नसक्ने बरु यस्तो बेलामा समेत भष्ट्राचार गर्ने प्रवृत्ति केपी ओलीको राजनीतिको अविभाज्य अंग हो ।
भष्ट्राचार बृहत् अवधारणा हो । यो सामान्य आर्थिक अनियमितताको विषय मात्र होइन । यसका राजनीतिक, सामाजिक, साँस्कृतिक र आर्थिक अवयवहरु हुन्छन् । त्यसैले हामीले केपी ओली र उनको सरकारको भष्ट्राचारको चर्चा गर्दा त्यसको जरामा पुग्नका लागि त्यसका बृहत् पाटोहरुमा घोत्लिनै पर्छ ।
गोकुल बाँस्कोटा, भानुभक्त ढकाल इत्यादि सामान्य प्रतिनिधि पात्र हुन् । चर्चा गरिन योग्य छैनन् ।
