सरकारले वातावरण सुधार गर्ने र व्यापारघाटा कम गर्ने भन्दै इलेक्ट्रीक सवारीसाधन खरिद गर्ने निर्णय गरेको करिब ६ महिनापछि विजुली बस किन्न छुट्टाएको ३ अर्ब रुपैयाँ साझा यातायातलाई दिएको छ । उक्त रकमले ३ सय वटा विजुली बस किनेर चलाउने योजना साझाले अगाडि सारेको छ ।
सुरुमा सरकारले प्राधिकरण गठन वा अन्य कुनै मोडल निर्माण गरेर यस्ता बस चलाउने भनिएको थियो । तर, पछि साझा यातायातलाई ३ सय विजुली बस किनेर चलाउन दिने निर्णय गरियो ।
सरकारले दिएको ३ अर्ब रुपैयाँ साझा सहकारीमा शेयर पुँजीमा गणना हुनेगरि दिइएको भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री रघुवीर महासेठको भनाई छ ।
सरकारले गरेको लगानी अनुसार साझाले प्रतिफल दिन सक्छ कि सक्दैन भन्ने प्रश्न पनि उठेको छ । बैंकको ब्याजको किस्ता, ब्याज तथा ऋण नै तिर्नु नपर्ने साझा यातायात वर्षेनी घाटामा जानुले धेरै प्रश्न उब्जिएको छ ।
विजुली बस चलाउनले रहर साझाले पालेको धेरै भइसकेको छ । साझाले एक पटकको रहर पुरा नभएपछि ३ अर्व रमक दिएर दोस्रोपटक रहर पुरा गराउने बाटो रोजेको छ । यसअघि एसियाली विकास बैंकको सहयोगमा भैरहवामा निर्माणधीन अन्तर्राष्ट्रिय एयरपोर्टबाट लुम्बिनिसम्म चलाउन ल्याइएको बस काठमाडौं झिकाएर भब्य उद्घाटन गरेको खासै धेरै समय भएको छैन । लुम्बिनिमा संचालन गर्न ल्याइएको ५ वटा बस मध्ये दुईवटा साझा यातायातले काठमाडौंमा परिक्षणको रुपमा चलाउने भनेर प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले बस उद्घाटन गरे ।
लुम्बिनि विकास कोषको खर्चमा साझा यातायातको प्राङ्गणमा ठूलै तामझाम भयो । साझा सहकारीका अध्यक्ष कनकमणी दिक्षितलेविजुली बसको राम्रै प्रचार प्रसार गरे ।
साझाको कम्पाउन्डमा निकै ठूलो तामझाम सहित बिजुली बसको ढोकामा झुन्डाईएको रिवन काटेका प्रधानमन्त्रीले सरकारले विजुली बसलाई प्राथमिकता दिने नीतिनै बनाईदिए । त्यसको लागि ३०० बिजुली बस किनेर चलाउने निर्णय गरे ।
बिहीबार मन्त्रालयको पत्रकार सम्मेलनमा साझा सहकारीका अध्यक्ष कनकमणी दिक्षितले वायु प्रदूषणका कारण मानिसमा क्यानसर समेत हुने भएकाले विजुली बसलाई प्राथमिकता दिने बताए ।
साझामा अहिले संघीय सरकार, प्रदेश सरकार र स्थानीय सरकारको गरेर ९९ प्रतिशत लगानी पुगेको छ । सधै घाटामा गइरहने साझाले पछिल्लो दुई वर्षयता घाटामा गइरहेको देखाएको छ । यसले साझाले विगतको बाटो नसमाउला भन्न सकिने अवस्था छैन ।
सरकारले गरेको लगानी अनुसार साझाले प्रतिफल दिन सक्छ कि सक्दैन भन्ने प्रश्न पनि उठेको छ । बैंकको ब्याजको किस्ता, ब्याज तथा ऋण नै तिर्नु नपर्ने साझा यातायात वर्षेनी घाटामा जानुले धेरै प्रश्न उब्जिएको छ ।
साझा यातायातले आफू घाटामा जानुको कारण विद्यार्थी, अपांगता भएका र जेष्ठ नागरिकलाई छुट दिएर भनेको छ । कनकमणीले त्यही कार्यक्रममा पनि भनेका थिए, ‘साझाले विद्यार्थी, जेष्ठ नागरिकलाई छुट र ७० वर्ष माथिका र अपांगता भएका नागरिकलाई निःशुल्क यात्रा गराउँछ । त्यसैले घाटामा भएको हो ।’ उनको यो जवाफमा विस्वास गर्न सकिने आधार छैन ।
अन्य यातायात व्यवसायीले ७० वर्ष माथिका जेष्ठ नागरिक र अपांगकता भएका नागरिकलाई निःशुल्क यात्रा गराउने बाहेक सबैलाई छुट दिइ, बैंकको व्याज समेत तिरी नाफा कमाउँदै आएका छन् । साझालाई बैंकको व्याज तिर्ने कुनै दायित्व छैन । सबै पैसा शेयर अनुदानमा पाएको छ । यो जत्तिको हास्यास्पद टिप्पणी कुुनै हुँन नसक्ला ।
प्राधिकरण मार्फत सरकार आफैले विजुली बस चलाउने निर्णयमा पुगेको सरकार प्राधिकरण गठनको प्रक्रिया रोकेर साझालाई चलाउन दिने प्रस्ताव मन्त्रिपरिषद्मा रातारात पुर्याइएको तथ्य जगजाहेर छ । यसको सांगोपांगो मिलाउने काम भौतिक पूर्वाधार तथा यातायात मन्त्री रघुवीर महासेठले गरेको बुझ्न गाह्रो नपर्ला ।
साझाको आयस्रोत
नेपाल सरकारले ३ अर्व रुपैयाँ आर्थिक वर्ष सकिने अघिल्लो दिन दियो भने विजुली बस खरिद गर्न भन्दै प्रदेश ३ सरकारले पनि साझालाई ३० करोड रुपैयाँ दिने निर्णय गरिसकेको छ । यसै वर्ष साझालाई काठमाडौं महानगरपालिकाले २० करोड र ललितपुर महानगरपालिकाले २ करोड ५० लाख रुपैयाँ दिएका थिए । हाल साझा यातायातले ७१ वटा बस विभिन्न १८ वटा रुटमा चलाई रहेको छ ।
उक्त संख्याको बसबाट साझाले वार्षिक रुपमा ७२ लाख यात्रु बोक्ने गरेको साझाले नै सार्वजनिक गरेको तथ्यांकमा छ । साझा यातायात आर्थिक वर्ष २०७४/०७५ मा १ करोड ७८ लाख ८७ हजार ८ सय ४५ रुपैयाँ घाटा देखिएको छ । त्यस्तै, आर्थिक वर्ष २०७३/०७४ को घाटा १ करोड ८२ लाख ६५ हजार ८ सय १० रुपैयाँ छ ।
तर, सञ्चालनको पहिलो वर्ष २०७०/२०७१ मा ३ करोड ६९ लाख घाटामा गएको साझाले त्यसपछिका दुई वर्ष लगातार नाफा कमाएको थियो । जब काठमाडौं महानगरपालिका, ललितपुर महानगरपालिकाले शेयर लगानी गरे तब साझा एकाएक घाटामा गयो ।
दिक्षित यो मान्न तयार छैनन् । उनको रटान छ संसारभर सार्वजनिक यातायात घाटामा हुन्छ, ठूला र राम्रा बस सहरका श्वभा हुन् । ‘विद्यार्थीलाई छुट दिँदा घाटा भएको हो,’ उनले कार्यक्रम धेरै पटक भने ।
२०६७ सालमा साझालाई सहकारीको रुपमा पुनःस्थापना गरेर २०७० वैशाख १ देखि १६ वटा बसमार्फत सेवा सुरु गरिएको थियो । त्यतिबेला वाहावाही पाएको साझा यातायात उसको व्यवहारले बसले फालेको धुवाँ झैं दुर्गन्धित र हानिकारक बन्दै भएको छ । सरकारले विद्युतीय बस किन्न दिएको पैसाको सही सदुपयोग हुनेमा सुरुका दिनमै शंका पैदा भइसकेको छ । यसलाई जोगाउन साझाले अनेक यत्नहरु लगाओस् र वातावरणमैत्री सवारीमा फड्को मारोस् ।
