काठमाडौं । नेपालमा विकासको मेरुदण्ड मानिएको सडक पूर्वाधार ‘नाम मात्र’का छन् भन्दा फरक पर्दैन । देशका अधिकांश राष्ट्रिय राजमार्ग साँघुरा, गुणस्तरहीन, अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्ड (केही अपवाद बाहे) नपुग्ने खालका छन् ।
साँघुरा र न्यूनतम मापदण्ड समेत नपुगेको सडका कारण वर्षेनी हजारौं दुर्घटना हुने गरेको छ । यसैगरी, बढ्दो सवारी चापका कारण हुने जामले ढुवानी लागत र फ्युल खर्च बढाएको छ ।
बजेट अभाव, दीर्घकालीन योजनाको अभाव, जग्गा अभाव, भौगोलिक कठिनाइन लगायत कारणले सडक बन्ने बेलामै साघुँरा बनाइने गरेको पाइन्छ । तर, पछिल्लो केही वर्ष यता भने सडकले आफ्नो रुप फेर्दै गरेको देखिन्छ ।
पछिल्लो दशक यता बनेका अधिकांश नयाँ सडक (फस्टट्रयाक, मध्यपहाडी राजमार्ग, हुलाकी राजमार्ग लगायत) फराकिला (कम्तीमा दुई लेनका) बन्न थालेका छन् भने पुराना सडकलाई पनि स्तरोन्नति गरी दुईदेखि ६ लेनसम्म बनाउन थालिएको छ ।
सरकारले अहिले देशभरका आधा दर्जन बढी रणनीतिक महत्वका र मुख्य सडकलाइ ४ र ६ लेनका सडक विस्तार गरिरहेको छ । सडक फराकिलो बनाउने अभियान अन्तर्गत केही सहरी क्षेत्रका सडक निर्माण सम्पन्न भइसकेका छन् भने केही राष्ट्रिय राजमार्गहरु विस्तारको क्रममा रहेका छन् ।
सडक विभागका उपमहानिर्देशक तथा प्रवक्ता शिवप्रसाद नेपाल सरकारले राष्ट्रिय राजमार्गलाई फराकिलो बनाउने काम प्राथमिकतामा राखेर गरिरहेको बताउँछन् । विकास निर्माणको हरेक गतिविधि सडकसँगै जोडिने भएकाले यसलाई सबैभन्दा सुरक्षित, गुणस्तरीय र सहज बनाउनुपर्ने उनको भनाइ छ ।
उनका अनुसार अहिले पूर्व–पश्चिम (महेन्द्र) राजमार्ग, मुग्लिन–पोखरा लगायत मुख्य सडकहरु ४ लेन बनाउने काम भइरहेको छ । यस्तै, नयाँ सडक अन्तर्गत काठमाडौं मधेश द्रुतमार्ग (फस्ट ट्रयाक ) सुरुमै ४ लेनमा निर्माण भइरहेको छ ।
कुन सडक कति लेनको बन्दै ?
पूर्व–पश्चिम राजमार्ग ४ र ६ लेनको बन्दै
पूर्वपश्चिम राजमार्गलाई समेत विभिन्न खण्डमा विभाजन गरेर ४ र छ लेनमा विस्तार थालिएको उनले बताए । २०७३ सालमा दश वर्ष भित्र पूर्वपश्चिम राजमार्गको निमार्ण सम्पन्र गर्ने गरी योजना बनाइए पनि स्रोत अभावका कारण ५ वर्ष बितिसक्दा समेत केही स्थानमा मात्रै निमार्ण सुुरु भएको प्रवक्ता नेपाल बताउँछन् ।
‘हाम्रो लक्ष्य ४ र छ लेन सडकमा विस्तार गर्ने हो,’ उनले भने, ‘जस अन्तरर्गत बुटवल–नारायणघाट ११३ किलोमिटर र कमला–कंञ्चनपुर खण्डमा ठेक्का भएर निमार्ण सुरू गरिएको छ ।’ बस्ती भएका ठाउँमा ४ लेन र नभएका ठाउँमा छ लेन सडक निमार्ण गरिने उनले बताए ।
पूरै पूर्वपश्चिम राजमार्गलाई ४ लेन र छ लेन सडक विस्तार योजना अन्तर्गत बुटवलभन्दा पूर्वको भागको सडक निमार्णका लागि स्रोत सुनिश्चित बनिसकेको उनको भनाइ छ । सो क्षेत्रको दुई खण्डमा ठेक्का लागेर निमार्ण सुरू भएको छ । त्यस्तै, काँकडभिट्टादेखि इटहरीसम्मको डीपीआर बन्दै गरेको नेपालले बताए । एशियालि विकास बैंकको ऋण सहयोगमा उक्त्त सडक खण्ड निमार्ण हुन लागेको हो ।
इँटहरीदेखि कंञ्चनपुरसम्म डीपिआर बन्न बाँकी रहेको छ । धनुुषाको कञ्चनपुर र सिराहाको कमलासम्म एडीबीको ऋण सहयोगमा ठेक्का लागेको सडक विभागले जनाएको छ । विभाागका अनुसार कमलादेखि ढल्केबर हुँदै पथलैेयासम्म विश्व बैंकको सहयोगमा डीपीआरआर गर्ने कामको लागि प्रामर्सि दातृ छनोटको चरणामा रहेकोे छ । पथलैयादेखि नारायणघाटसम्म एडीबीकै सहयोगमा विस्तार गर्ने कुरा भएको प्रवक्ता नेपालले बताए । उनका अनुसार बुटवलदेखि गोरुसिङे, चनौटासम्मको सडकको डीपीआर बनाउने काम भइरहेको छ ।
विभागले चनौटा भन्दा पश्चिमको सडक निमार्णका लागि सम्भाव्यता अध्ययन गरिरहेको छ । राजमार्गको बीचमा राष्ट्रिय निकुञ्ज पर्ने भएकाले वातावरणीय अध्ययन गराउन ढिलाइ भएको उनले बताए । ‘कुन खण्डलाई प्राथमिकता दिँदा सजिलो हुन्छ भन्ने कुरालाई अध्ययन गराएर विस्तार गरिने छ । बिच भागमा राष्ट्रिय निकुञ्ज छन् वातावरणीय अध्ययन गराएर काम सुरू गनुपर्ने भएकाले ढिलाइ भएको हो,’ उनले चाणक्य पोष्टसँग भने ।
राजमार्गको बीचमा विभिन्न भारतीय सीमादेखि पूर्वपश्चिम राजमार्गसम्म जोड्ने ६ ठाउँमा सडक विस्तार भइरहेको नेपालले बताए ।
नारायणगढ–बुटवल सडक ४ लेनमा विस्तार सुरू
देशकै प्रमुखमध्ये एक नारायणगढ–बुटवल खण्ड ४ लेनमा विस्तार सुरू गरिएको छ । यस खण्डलाई ६ लेनमा विस्तार गरिने बताइए पनि सहरी क्षेत्र तथा भौगोलिक कठिनाइका कारण वस्ती भएको ठाउँमा ४ लेन र दाउन्ने क्षेत्रमा तीन लेनमा विस्तार हुने जनाइएको छ ।
यस्तै, राजमार्गको सडक विभागले गत वर्ष नै मुग्लिन–नारायणगढ सडक विस्तार गरिसकेको छ । राष्ट्रिय राजमार्गमध्ये बढी सवारी चाप रहेको पूर्वपश्चिम राजमार्गको सो खण्डमा अहिलेसम्म न्यून मात्रै भौतिक प्रगति छ ।
सो खण्डमा रुख काट्ने ८० काम प्रतिशत सकिएको आयोजनाले जनाएको छ । आयोजनाले अहिलेसम्म विस्तारका लागि सडक भत्काएको छैन । सुरूमा सडकको दायाँबायाँ थप्ने काम भइरहेको छ । निर्माणस्थलमा रहेका धेरै संरचना हटाइएको छ भने हट्न बाँकीमा पनि काम भइरहेको सडक विभागले जनाएको छ ।
बुटवल–नारायणगढ सडकमा दुई खण्डमा एकै पटक निर्माण अघि बढाइएकामा अहिले दुवैतर्फ काम भइरहेको छ । गत आवमा व्यवसायी र कामदारबीच समस्या आउँदा सो सडक निर्माणमा ढिलाइ भएको थियो । विसं २०७५ चैतमा सो सडकको विस्तार सुरू भएको थियो । दुई प्याकेजमा गरी काम भइरहेकामा दुवै ठेक्का चाइना स्टेट कन्सट्रक्सन इञ्जिनीयरिङ कर्पोरेशनलाई दिइएको थियो ।
मुग्लिङ-पोखरा सडक पनि ४ लेन बनाइँदै
पृथ्वी राजमार्ग अन्तर्गत मुग्लिङ–पोखरा ४ लेन विस्तार अघि बढेको छ । मुग्लिङ–पोखरा सडकखण्ड ४ लेन विस्तारका क्रममा तनहुँ खण्डका रूख काट्न थालिएको हो । पहिलो चरणमा याम्पादेखि आँबुखैरेनीसम्मका रूख काटिने छ । सडक विस्तारका क्रममा तनहुँ खण्डमा ६ हजार ७५० रूख काट्नुपर्ने छ ।
६ अर्ब २१ करोड ३१ लाख रुपैयाँको लागतमा सो खण्डको ठेक्का सम्झौता भएको हो । सडक विस्तारका लागि निर्माण कम्पनीले चीनबाट उपकरण समेत ल्याइसकेको छ । यस सडकखण्डको ८० किलोमिटरमध्ये म्याग्दे गाउँपालिका–१ गुणादी क्षेत्रको आठ किलोमिटर दूरीमा सडक आसपासको बिजुलीको पोल सार्ने काम सकिएको आयोजनाले जनाएको छ ।
वि.सं. २०२६ मा रेखाङ्कन भएको उक्त सडकमा सवारीसाधनको चाप बढ्दै गएपछि एसियाली विकास बैङ्क (एडीबी)को ऋण सहयोगमा सडक ४ लेनको बनाउन लागिएको हो ।
सडकलाई दुई खण्डमा विभाजन गरेर ठेक्का लगाइएको छ । आँबुखैरेनी–जामुने पूर्वी खण्डको ४१.४५ किलोमिटर सडक स्तरोन्नतिको ठेक्का चाइना कम्युनिकेसन कन्स्ट्रक्सनले पाएको छ । जामुने–पोखरा पश्चिम खण्डको ३९ किलोमिटरको ठेक्का चिनियाँ कम्पनी यनहुई काइयुआन हाइवे एन्ड ब्रिज कम्पनीले पाएको थियो ।
४ लेनको उक्त सडक सीमा दुईतर्फी २५/२५ मिटर हुनेछ । सो सडकमा ३१ नयाँ मोटरेबल पुल निर्माण गर्नुपर्ने मुग्लिन पोखरा सडक योजना पश्चिम (जामुने–पोखरा) खण्डका योजनाले जनाएको छ ।
चालु आर्थिक वर्षमा सङ्घीय सरकारले मुग्लिङ–पोखरा ४ लेन सडक योजनाका लागि ४ अर्ब ४३ करोड ४३ लाख बजेट विनियोजन गरेको छ । गत आर्थिक वर्षमा २ अर्ब ९ करोड ५४ लाख ४ हजार विनियोजन भएको थियो ।
धनगढी-अत्तरिया ६ लेन सडक चालु आवमै सकिने
सुदूरपश्चिम प्रदेशको राजधानी अत्तरिया–धनगढी ६ लेन सडक निर्माण चालु आवमै सम्पन्न हुने भएको छ । धनगढीको मोहना पुलदेखि अत्तरिया चोकसम्मको १४.२ किलोमिटर लामो निर्माणाधीन ६ लेन सडक निर्माणको काम अन्तिम चरणमा पुगको र चालु आवभित्र सम्पन्न हुने सडक विभागले जनाएको छ ।
सरकारको प्राथमिकता प्राप्त यो सडक आयोजना निर्माण कार्यको भौतिक प्रगति हालसम्म ९० प्रतिशत पूरा भइसकेको छ । हाल गेटा मेडिकल कलेज नजिकको सडक खण्डमा पर्ने सुन्नी खोला पुल निर्माणको काम भइरहको आयोजनाले जनाएको छ ।
यसैगरी मनहरा खोला पुल निर्माणाधिन अवस्थामा रहेको छ । यो सडक आयोजनाअन्तर्गत मोहना नदीमाथि रहेको हालको मोहना पुलको समानान्तर हुने गरी अर्को पुल निर्माण गर्न लागिएको छ । यसका लागि पुलको डिजाइनसमेत स्वीकृत भइसकेको जनाइएको छ ।
यो सडक तीन वटा प्याकेजमा राखेर निर्माणाधीन रहेको छ । मोहना पुलदेखि धनगढी ट्राफिक चोकसम्मको सडकलाई पहिलो प्याकेज र ट्राफिक चोकदेखि अत्तरियासम्मको सडकलाई दोस्रो तथा तेस्रो प्याकेजमा राखेर निर्माणको काम भइरहेको छ ।
यो सडक निर्माणका लागि निर्माण कम्पनीसँग विसं २०७४ मा ठेक्का सम्झौता गरिएको थियो । विसं २०७६सम्म यो सडक निर्माण पूरा गरिसक्नुपर्ने भए पनि विभिन्न अवरोधका कारण निर्माण अवधि पटकपटक थपिँदै गएको छ ।
धनगढीको मोहना पुलदेखि अत्तरिया चोकसम्मको यो सडकमध्ये सहरी क्षेत्रमा ६ लेन र ग्रामीण क्षेत्रमा ४ लेनको सडक निर्माणाधीन छ । यो सडकको लागत अुनमान १ अर्ब ६८ करोडको रहेको छ ।
नेपालगञ्ज-गुलरिया सडक ४ लेनमा विस्तार
नेपालगञ्ज–गुलरिया हुलाकी सडकलाई विस्तार गरी ४ लेन बनाउन थालिएको छ । नेपालगञ्जबाट बर्दियाको सदरमुकाम गुलरियासम्मको ३५ किलोमिटर सडक विस्तार गरी ४ लेन बनाउने योजनाअनुसार पहिलो चरणमा खजुराबजार क्षेत्रमा १ हजार ८०० मिटर र बर्दियामा गुलरियाबाट भादा पुलसम्मको दुई किलोमिटर सडक विस्तार गरी ४ लेन सडक निमार्ण थालिएको सडक विभागले जनाएको छ ।
यस आर्थिक वर्षमा नेपालगञ्जको धम्बोझीबाट मैनापोखरसम्म ४ लेन सडक विस्तारका लागि डीपीआर तयार भइसकेको छ । धम्बोझीबाट मैनापोखरसम्मको २० किलोमिटर ४ लेन सडक निर्माणका लागि विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन (डीपीआर) तयार भएर निमार्ण कार्य सुरू गरिएको छ ।
नेपालगञ्ज–गुलरिया हुलाकी सडकअन्तर्गत नेपालगञ्जको धम्बोझीचोकबाट बर्दियाको बढैयाताल गाउँपालिकाको मैनापोखरसम्म बहुवर्षिय ४ लेन सडक निर्माण सुरू भएको हो । नेपाल सरकारको बजेटबाटै बहुवर्षीय योजना अनुसार क्रमागत रूपमा ४ लेन सडक निर्माण हुने भएको छ । नेपालगञ्जबाट मैनापोखरसम्मको सडकखण्डमा ४ लेनको लागि आवश्यक पूर्वाधार निर्माण प्रक्रिया सुरू गरिएको हो ।
नेपालगञ्ज–गुलरिया सडकअन्तर्गत बाँकेको खजुरा बजार क्षेत्रमा ४ लेन सडक निर्माण भइरहेको छ । पहिलो चरणमा खजुरा गाउँपालिका–३ स्थित कपास विकास समितिबाट धनौलीसम्म सडक विस्तार गर्ने गरी काम सुरू भएको हो ।
बिर्तामोड-भद्रपुर ४ लेन सडक आगामी वर्ष सम्पन्न हुने
बिर्तामोडको मुक्तिचोकदेखि दक्षिण गरामनीसम्म ४ लेन भएको ४ किलोमिटर सडक बनेको छ । यो जिल्लाकै पहिलो ४ लेनको सडक हो । बिर्तामोड–भद्रपुर सडकको १७ किलोमिटरमध्ये पहिलो खण्डमा ४ किमी बनेको हो । दोस्रो चरणमा गरामनीदेखि जिल्लाको सदरमुकाम चन्द्रगढीसम्म ८.४१ किमी सडकलाई ४ लेन बनाउने निर्माणको ठेक्का लागिसकेको छ । सो सडक आगामी वर्षभित्र निमार्ण सम्पन्न भइसक्ने सडक विभागको भनाइ छ ।
बिर्तामोडदेखि गरामनीसम्मको ४ लेन सडक ३१ करोड १३ लाख रुपैयाँको ठेक्कामा ललितपुरको श्री आशिष र प्रेरा जेभीले निर्माण गरेको थियो । विसं २०७५ असार २४ गते निर्माण व्यवसायी कम्पनीले ठेक्का सम्झौता गरे तापनि तोकिएको १४ महिनामा निर्माण कार्य सम्पन्न हुन सकेन । कोभिड–१९ को महामारीका कारण बेलैमा काम हुन नसक्दा निर्माणमा ढिलाइ भएको कम्पनीले कारण देखाएपछि डिभिजन सडक कार्यालयले तीनपटक म्याद थपेको थियो ।