पहिलादेखि नै कमजोर अफ्गानिस्तानी अर्थतन्त्र तालिवानको कब्जा पछि झन् उधो झर्न थालेको छ । गत महिनामा अफ्गानिस्तानमा तालिवानले कब्जा गरेपछि अर्थतन्त्र ध्वस्त हुने संघारमा पुगेको हो ।
तालिवानले कब्जा गरे लगत्तै वैदेशिक सहायताहरु तुरुन्तै रोकिएका थिए । यसैबिच अमेरिकी सरकारले अफ्गानिस्तानी केन्द्रिय बैंकको ९.४ अर्ब डलर रोक्का गरेको न्यूयोर्क टाइम्सले उल्लेख गरेको छ ।
साथै, अन्तराष्ट्रिय मुद्रा कोष र विश्व बैंकले पनि ऋण लगायत अन्य आर्थिक गतिविधि बन्द गरेका छन् । र, अन्य ३९ वटा सदस्य राष्ट्रहरुलाई पनि तालिवानको सम्पक्ति रोक्का गर्न चेतावनी दिएका छन् ।
गत अगष्ट महिनामा तालिवानले कब्जा जमाएपछि मानिसहरु आफ्नो बचत निकाल्न बैंक अगाडी लामो लामो लाइनमा बसेका छन् । अमेरिकाले अफ्गानिस्तानको सम्पक्ति रोक्का गर्ने र अन्तराष्ट्रिय संस्थाहरुले पनि आर्थिक सहायता बन्द गर्ने समाचारहरु बाहिर आएसँगै अफ्गानिस्तानीहरु आफ्नो बचत निकाल्न लाम लागेका हुन् ।
अन्तराष्ट्रिय समुदायले तालिवानी सत्तालाई मान्यता दिन अस्वीकार गरेसँगै अफ्गानिस्तानमा नगदको प्रवाह ठप्प भएको छ । अफ्गानी मुद्रा ध्वस्त भएको छ भने यो आर्थिक संकट मानवीय संकटमा बदलिने खतरा बढ्दै गएको छ ।
बिज्ञहरु अब अफ्गानिस्तानको एउटै बाटो भनेको अनौपचारिक अर्थतन्त्र भएको बताउन थालेका छन् । नयाँ सत्ता टिक्ने उपाए पनि यहि भएको उनीहरुको बुझाई छ । यसअघि सत्तामा नआउँदा पनि तालिवानी अर्थतन्त्र अनौपचारिक (हवाला) कै माध्यमबाट चलेको थियो ।
यसैबिच संयुक्त राष्ट्र संघले अफ्गानिस्तानलाई १ अर्ब डलरको सहायता दिने भएको छ । उसले अब छिट्टै अफ्गानिस्तानको जनसंख्याको ठूलो हिस्सा गरिबीको रेखामुनी झर्ने चेतावनी पनि दिएको छ ।
यसैबिच अघिल्लो सरकारका व्यापार तथा उद्योग सहायक मन्त्री मोहम्मद सुलेमान बिन शाले पनि कब्जा अगावै अफ्गानिस्तानी अर्थतन्त्रको अवस्था निकै नाजुक रहेको बताएका छन् ।
‘धेरै विदेशी पैसा थुपारिएको भएपनि विगत २० वर्षमा अर्थतन्त्र र आर्थिक विकासको क्षेत्रमा खासै केहि काम भएको थिएन,’ उनले भनेका छन् ।
‘पैसा मुख्य रुपमा सुरक्षा र राजनीतिक मुद्दाहरुमा मात्र खर्च भएको थियो । त्यसबिच जे–जस्ता प्रक्रियाहरु शुरु भएका थिए र अत्यन्तै धिमा गतिमा सञ्चालित थिए, अब ती पनि ठप्प भएका छन्,’ उनले अगाडी भनेका छन् ।
एजेन्सी